Nữ hoàng Elizabeth II của Vương quốc Anh, một chứng nhân vương quyền trị vì quốc gia trong thời đại phân cực và bất ổn kinh tế, đã qua đời tại lâu đài quyền uy của bà ở Balmoral, Scotland, thọ 96 tuổi.
Bà trị vì hơn 70 năm, là vị vua trị vì lâu nhất trong lịch sử nước Anh, vượt qua cả bà cố của bà là Nữ hoàng Victoria. Người kế vị của bà là con trai cả, hiện là vua Charles.
Đối với hàng triệu người Anh, trong suốt cuộc đời họ đến nay vốn chỉ có biết đến vị Nữ hàng này, thì Nữ hoàng chính là một biểu tượng cho sự an yên. Bà là một trong những nhân chứng cuối cùng còn kết nối đất nước hiện nay với thời kỳ của cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai. Giống như Sir Winston Churchill, bà đã để lại một dấu ấn không thể xóa nhòa trên nền tảng lịch sử phát triển của quốc gia. Đầu tuần này, trong dáng bộ gắng gượng và còng lưng, Nữ hoàng đã thực hiện nghi thức chính thức cuối cùng của mình là mời Liz Truss, tân thủ tướng của Vương quốc Anh, thành lập nên chính phủ mới. Buổi lễ lập hiến này – theo truyền thống vốn luôn được cử hành tại Cung điện Buckingham – nay đã được rời sang cung điện Balmoral để phù hợp với tình hình sức khỏe đang yếu đi của nữ.
Tân thủ tướng Liz Truss là vị thủ tướng mới nhất và cũng là cuối cùng trong danh sách 15 thủ tướng Anh được nữ hoàng Anh bổ nhiệm tính từ khi bà đăng quang ở tuổi 25, vào tháng 2 năm 1952. Churchill, Macmillan, Thatcher, Blair, Cameron, Johnson… – họ đến và đi. Điểm duy nhất của sự liên tục là nữ hoàng.
Dẫn lời của nhà văn hoàng tộc Clive Irving thì ngoại trừ việc có một lần duy nhất bà ra dấu hiệu phản đối sự độc lập của Scotland một cách hết sức tinh tế, ngoài ra nữ hoàng vẫn luôn giữ quan điểm không can thiệp và các vấn đề chính trị của vương quốc. Và đó là nguyên tắc của một chế độ quân chủ lập hiến mà bà luôn duy trì.
Theo BBC, chế độ quân chủ là một trong hai trụ cột của quyền lực mềm của Anh. Trong hơn bảy thập kỷ, nữ hoàng là gương mặt đại diện cho nước Anh và là người đứng đầu Khối thịnh vượng chung, một hiệp hội tự nguyện quy tụ 56 quốc gia, trong đó nhiều quốc gia đã từng là thuộc địa của Đế quốc Anh. Mặc dù hào quang của Hoàng gia Anh đã có đôi chút phai nhạt, nhưng nó vẫn có tầm ảnh hưởng nhất định ở nhiều thời điểm không thể ngờ tới – tất nhiên không chỉ thể hiện thông qua thành công rực rỡ của loạt phim truyền hình trên Netflix “The Crown”, tái hiện huy hoàng và lãng mạn về triều đại của nữ hoàng Elizabeth.
Ví như vào năm 2015, trong một chuyến thăm cấp nhà nước tới Vương quốc Anh, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã xin được đi cùng nữ hoàng trong cỗ xe hoàng gia đính kim cương, ngọc bích và trang trí bằng các báu vật lịch sử khác như các mảnh vỏ của cây táo đã truyền cảm hứng cho nhà khoa học Sir Isaac Newton.
Hay như việc nữ hoàng thường xuyên quan tâm đến việc nuôi ngựa và đua ngựa cũng giúp đem đến mối giao hảo đặc biệt với các quốc vương Ả Rập, trong số đó có Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum, vị quốc vương quyền thế của Dubai và cũng là vị khách thường xuyên đến trường đua ngựa yêu thích của nữ hoàng tại Newmarket.
Vào các dịp lễ, cùng với sự lộng lẫy và uy nghi, nữ hoàng luôn tham dự với một vai trò không thể thiếu được trong đời sống chính trị quốc gia.
Ví dụ đáng chú ý nhất là chuyến thăm đầu tiên của một vị quốc vương Anh tới Ireland trong suốt một thế kỷ diễn ra tại Lâu đài Dublin vào năm 2011. Khi đó, thủ tướng David Cameron đã thỉnh cầu nữ hoàng xuất cung để giúp củng cố Hiệp ước Thứ Sáu Tuần Thánh (the Good Friday Agreement) nhằm xoa dịu cuộc xung đột đẫm máu kéo dài hàng thập kỷ ở Bắc Ireland.
Hơn 30 năm trước, vào năm 1979, Quân đội Cộng hòa Ireland (IRA) bán quân sự đã ám sát em họ của nữ hoàng là Tử tước Mountbatten. Tuy nhiên, trong lần công du đó, bà đã không những bỏ qua những hận thù quá khứ mà còn bày tỏ công khai lời xin lỗi về những hành động của nước Anh trong quá khứ gây ra ở Ireland. Sau đó, nữ hoàng thậm chí còn bắt tay cựu chỉ huy IRA là Martin McGuinness. Nữ hoàng là một cố vấn đầy kinh nghiệm cho các thủ tướng và nguyên thủ các quốc gia. Sự dạn dày kinh nghiệm chính trị của nữ hoàng giúp bà luôn tỏ ra vững vàng trước bất kỳ biến cố nào, trừ một ngoại lệ là sự kiện con dâu của bà, vợ cũ của vị vua hiện tại Charles, Công nước Diana, qua đời năm 1997 trong vụ tai nạn xe hơi đầy bí ẩn. Phải mất một thời gian dài, hoàng gia mới có phản ứng cụ thể về đám tang của Diana, sau khi một làn sóng tiếc thương của công chúng Anh trở nên phẫn nộ vì sự “lạnh lùng” của gia đình hoàng tộc này. Thủ tướng Tony Blair cuối cùng cũng đã phải trực tiếp cùng với hoàng cung, dù muộn màng, tham gia thu xếp tang lễ, bày tỏ lòng tôn kính đối với “vị công nương của quốc dân”.
Chắc chắn đâu đó sẽ có những câu hỏi về tương lai của chế độ quân chủ Anh. Trên thực tế, việc chuyển giao quyền lực cho thái tử Charles đã được tiến hành trong một khoảng thời gian vừa qua. Vị tân vương đã hứa hẹn về một chế độ quân chủ “thu hẹp hơn”, với ít thành viên hoàng gia hơn được hưởng bổng lộc và chế độ hoàng gia xa hoa do người dân Anh đóng thuế.
Thực tế, trường hợp thương vong đầu tiên là Hoàng tử Andrew, người được cho là vị hoàng tử mà nữ hoàng rất yêu quý, song bà đã phải tước bỏ quân hàm và quyền bảo trợ hoàng gia của ông vào năm ngoái. Andrew bị lôi kéo vào một vụ bê bối liên quan đến mối quan hệ với nhà tài phiệt phạm tội dâm ô đã quá cố người Mỹ là Jeffrey Epstein.
Gần đây hơn, cháu trai của nữ hoàng là Hoàng tử Harry và vợ, công nương Meghan Markle, đã phải sống lưu vong ở California và bị tước bỏ hoàng vị. Cả hai vợ chồng hoàng tử Harry đều đã từng phàn nàn về nạn phân biệt chủng tộc trong gia đình hoàng gia (Meghan Markle vốn là người đa chủng tộc). Điều này dẫn đến sự rạn nứt nghiêm trọng giữ Harry và người anh trai, Hoàng tử William, người sẽ kế vị ngai vàng sau vua Charles.
Không nghi ngờ gì nữa, mối bất hòa trong gia đình hoàng gia đã ảnh hưởng phần nào đến sức khỏe của nữ hoàng đã gần 100 tuổi. Các căng thẳng chính trị của vương quốc cũng là một gánh nặng trên vai bà: Chỉ trong vòng sáu năm, nữ hoàng đã phải chứng kiến tới bốn thủ tướng Anh khác nhau và những xung đột chính trị gay gắt sau cuộc bỏ phiếu trưng cầu dân ý năm 2016 để Anh rời khỏi Liên minh châu Âu. Nghi thức chính thức cuối cùng về việc bổ nhiệm tân thủ tướng Anh ở Balmoral – nơi vốn chưa từng có tiền lệ được tổ chức, ngoài Cung điện Buckingham – là một minh chứng cho tinh thần phụng sự quên mình với đất nước, khiến nữ hoàng được người dân trên khắp nước Anh kính trọng. Cái chết của nữ hoàng cũng đã để lại một khoảng trống khổng lồ trong lòng người dân nhiều quốc gia trên toàn thế giới.
Tác giả: Lionel Barber là cựu biên tập viên của Financial Times. Ông là tác giả của “The Powerful and the Damned: Private Diaries in Turbulent Times.”
Bài viết được lược dịch từ bản gốc tại Nikkei Asia: https://asia.nikkei.com/Life-Arts/Obituaries/Elizabeth-s-passing-closes-book-on-seven-decades-of-continuity
