Dữ liệu của Bộ tài chính Trung Quốc công bố kết quả thu chi ngân sách 6 tháng đầu năm 2022 cho thấy sự mất cân đối thu chi ngân sách Nhà nước cộng sản này nửa đầu năm 2022 đang trở nên trầm trọng và dự kiến sẽ còn thiếu bền vững hơn trong thời gian tới.
Dẫn thông tin từ Bloomberg, tờ Business-Standard.com đưa tin, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2022, số liệu thu chi ngân sách do Bộ Tài chính Trung Quốc công bố cho thấy (1 USD hiện tương đương với 6.7 Nhân dân tệ):
- Tổng thu ngân sách là 13.3 nghìn tỷ Nhân dân tệ;
- Tổng chi ngân sách là 18.4 nghìn tỷ Nhân dân tệ;
- Như vậy tính chung thâm hụt ngân sách là 5.1 nghìn tỷ Nhân dân tệ.
Mức thâm hụt này là mức thâm hụt cao nhất từ trước đến nay xét trong cùng kỳ 6 tháng đầu năm, cụ thể thâm hụt đã tăng 600% so với cùng kỳ năm 2021 (chỉ thâm hụt 718 tỷ Nhân dân tệ), và mức thâm hụt nửa đầu năm 2020 là 3.4 nghìn tỷ Nhân dân tệ. Đứng trước khó khăn trong thu ngân sách, nhiều tỉnh thành phố của Trung Quốc đã phải tìm mọi cách để tăng thu các khoản ngoài thuế để bù đắp chỉ tiêu nhằm đảm bảo cân đối ngân sách của năm 2022.
1. Tổng quan Thu – Chi ngân sách Trung Quốc
a. Chi ngân sách
Theo số liệu của Business-Standard.com, Chi tiêu tài chính chung, bao gồm giáo dục, y tế, quốc phòng và nghiên cứu khoa học, tăng 5,9% lên 12,9 nghìn tỷ Nhân dân tệ. Theo số liệu các năm 2019, 2020 về cơ cấu chi ngân sách Trung Quốc, các khoản chi cho chính quyền Trung ương đã giảm từ 32% năm 2019 còn 29% năm 2020, tương ứng phân bổ chi thanh toán cho chính quyền địa phương tăng từ 68% năm 2019 lên 70% năm 2020.
| Chi ngân sách | 2019 | Tỷ trọng/Tổng chi ngân sách Nhà nước | 2020 | Tỷ trọng/Tổng chi ngân sách Nhà nước |
| Chi chính quyền Trung ương | 3,511.5 | 32% | 3,503.5 | 29% |
| Dịch vụ công chung | 198.5 | 2% | 172.2 | 1% |
| Đối ngoại | 61.5 | 1% | 54.3 | 0% |
| Quốc phòng | 1,189.7 | 11% | 1,268.0 | 11% |
| An ninh công | 181.9 | 2% | 183.3 | 2% |
| Giáo dục | 183.6 | 2% | 169.9 | 1% |
| Khoa học kỹ thuật | 351.6 | 3% | 319.7 | 3% |
| Thanh toán lãi cho các khoản nợ | 456.7 | 4% | 539.9 | 5% |
| Khác | 888.0 | 8% | 796.2 | 7% |
| Phân bổ thanh toán cho chính quyền địa phương | 7,441.5 | 68% | 8,391.5 | 70% |
| Phân bổ thanh toán chung | 6,684.5 | 61% | 7,010.8 | 58% |
| Phân bổ thanh toán đặc biệt | 757.0 | 7% | 775.7 | 6% |
| Phân bổ thanh toán trong điều kiện đặc biệt | 0% | 605.0 | 5% | |
| Quỹ dự trữ chính quyền Trung ương | 50.0 | |||
| Tổng chi ngân sách công chung của Nhà nước | 10,953.0 | 11,945.0 | ||
| Bổ sung cho Quỹ ổn định ngân sách Trung ương | 126.9 |
Trong các khoản chi cho chính quyền Trung ương thì chi Quốc phòng chiếm tỷ trọng lớn nhất, 11% tổng chi ngân sách công chung của Nhà nước. Đáng chú ý, chi các khoản thanh toán lãi cho các khoản nợ năm 2020 đã tăng cả giá trị tuyệt đối và tỷ trọng so với năm 2019. Trong phần Phân bổ thanh toán cho chính quyền địa phương, năm 2020 có khoản phân bổ thanh toán trong điều kiện đặc biệt lên đến hơn 600 tỷ Nhân dân tệ và được cho là nhằm hỗ trợ trực tiếp cho Vũ Hán và các tỉnh có dịch Covid lây lan.
b. Thu ngân sách
Theo số liệu của Business-Standard.com, tổng thu ngân sách công của Trung Quốc trong 6 tháng đầu năm 2022 là 13.3 nghìn tỷ Nhân dân tệ (giảm so với 6 tháng đầu năm 2021 là 14.81 tỷ Nhân dân tệ).
Tổng thu ngân sách công được chia làm 2 cấu phần cơ bản bao gồm (1) Thu nhập từ thuế, phí và lệ phí và (2) Thu nhập ngoài thuế (từ vốn).
Theo thông tin từ EEO.com.cn, Bộ tài chính Trung Quốc công bố (2) Thu nhập ngoài thuế 6 tháng đầu năm 2022 là 1.9 nghìn tỷ Nhân dân tệ chiếm khoảng 14% tổng thu ngân sách công. So với các năm trước đó thì tỷ trọng Thu nhập ngoài thuế trên tổng thu ngân sách côngđã tăng rất mạnh (ví dụ cả năm 2019 tỷ trọng này là 9%, cả năm 2020 là 4%,…). Cơ cấu Thu nhập ngoài thuế tham khảo các năm trước đây cho thấy tỷ trọng lớn nhất vẫn là thu từ các hoạt động vốn Nhà nước. Tuy nhiên, mức thu nhập này năm 2020 đã giảm rất mạnh so với 2019 chứng tỏ các hoạt động đầu tư vốn nhà nước hoặc các hoạt động góp vốn tại các doanh nghiệp nhà nước gặp khó khăn đặc biệt khi dịch Covid lần đầu bùng phát tại Vũ Hán.
| Khoản mục | Năm 2019 | Tỷ trọng/Tổng thu ngân sách công | Năm 2020 | Tỷ trọng/Tổng thu ngân sách công |
| Thu ngoài thuế | 828.6 | 9% | 300 | 4% |
| Thu các khoản đặc biệt | 28.4 | 0% | 28 | 0% |
| Phí quản lý hành chính | 40.3 | 0% | 40 | 0% |
| Tiền phạt và tịch biên | 13.2 | 0% | 13.2 | 0% |
| Hoạt động vốn Nhà nước | 665.9 | 7% | 143.8 | 2% |
| Thu phí sử dụng tài sản nhà nước | 71.7 | 1% | 66 | 1% |
| Thu nhập khác | 9.1 | 0% | 9 | 0% |
Như vậy suy ra (1) Thu nhập từ thuế là 11.4 nghìn tỷ Nhân dân tệ, chiếm 86% tổng thu ngân sách công, tỷ trọng này đã giảm mạnh từ mức tỷ trọng 91% vào năm 2019, 96% vào năm 2020,… Tham khảo các khoản thu từ thuế các năm trước, phần lớn thu nhập đến từ thuế giá trị gia tăng áp lên hàng hóa nội địa (chiếm 35% tổng thu ngân sách công), sau đó là các khoản thuế thu trên thu nhập (của doanh nghiệp và của cá nhân).
| Khoản mục | Năm 2019 | Tỷ trọng/Tổng thu ngân sách công | Năm 2020 | Tỷ trọng/Tổng thu ngân sách công |
| Thu Thuế | 8101.1 | 91% | 7977 | 96% |
| Thuế Giá trị gia tăng nội địa | 3116.1 | 35% | 2870 | 35% |
| Thuế thu nhập doanh nghiệp | 2378.6 | 27% | 2366.5 | 29% |
| Thuế thu nhập cá nhân | 623 | 7% | 635 | 8% |
| Thuế mua phương tiện giao thông | 349.8 | 4% | 302 | 4% |
| Các khoản thu thuế khác | 1,634 | 18% | 1,804 | 22% |
Theo báo cáo của Nomura mà Vietnamplus.vn đưa tin, mức Thu nhập từ thuế giảm là kết quả của chính sách hoàn thuế 2.5 nghìn tỷ Nhân dân tệ hỗ trợ ảnh hưởng của Covid đến hoạt động sản xuất kinh doanh và thất thu bán bất động sản là 3.5 nghìn tỷ Nhân dân tệ.
2. Tỷ trọng các khoản Thu ngoài thuế tăng trong tổng thu ngân sách Trung Quốc
Đứng trước rất nhiều khó khăn từ hệ quả của chính sách zero Covid và khủng hoảng lĩnh vực địa ốc, ngân hàng thời gian vừa qua, chính quyền các tỉnh của Trung Quốc đã phải vật lộn tìm cách cân đối thu – chi ngân sách để bảo đảm các cân đối của tỉnh.
Bộ Tài chính Trung Quốc giải thích rằng trong nửa đầu năm 2022, thu ngoài thuế cả nước tăng 18%. Trong đó, thu nhập ngoài thuế của trung ương tăng 53.2%, chủ yếu do tăng thu nhập đặc biệt của quỹ thu nhập đặc biệt từ dầu mỏ do giá dầu thô tăng, và việc thu phí giám sát ngành ngân hàng và bảo hiểm trở lại. Thu ngoài thuế của địa phương tăng 15.5%, trong đó thu sử dụng nguồn tài nguyên (tài sản) nhà nước có trả tiền tăng 29.6% và thu hoạt động vốn nhà nước tăng 49.6%.
6 tháng đầu năm 2022, tốc độ tăng thu ngoài thuế sẽ cao hơn tốc độ tăng thu từ thuế, tỷ trọng thu ngoài thuế trong thu ngân sách chung của địa phương tăng ở các mức độ khác nhau nhưng hầu hết các nơi đều trên 30% (theo thông tin từ EEC.com.cn). Cụ thể:
- Tại tỉnh An Huy, tổng thu ngân sách công đạt 193.35 tỷ Nhân dân tệ, về cơ cấu, Thu từ thuế đạt 115.31 tỷ Nhân dân tệ, giảm 14.5% và thu ngoài thuế đạt hơn 78 tỷ Nhân dân tệ, tăng 28.5%.
- Tại tỉnh Hồ Nam, thu ngân sách công địa phương nói chung của tỉnh là 159.02 tỷ Nhân dân tệ, giảm 7.2%, trong đó Thu từ thuế là 100.70 tỷ Nhân dân tệ và Thu ngoài thuế là 58.31 tỷ Nhân dân tệ, chiếm tỷ trọng 31.5%, tăng 10.3% so với cùng kỳ 2021.
- Tại tỉnh Quảng Đông, nửa đầu năm 2022, Thu ngân sách công đạt 519.4 tỷ Nhân dân tệ; trong đó Thu từ thuế là 386.5 tỷ Nhân dân tệ và Thu ngoài thuế là 132.9 tỷ nhân dân tệ (vượt 20% so với cùng kỳ 2021).
Trong Thu nhập ngoài thuế tại các tỉnh, Thu các khoản đặc biệt và Thu nhập từ sử dụng tài nguyên (tài sản) thuộc sở hữu nhà nước có trả tiền đóng góp gần 75% Thu nhập ngoài thuế.
Theo số liệu của Sở Tài chính tỉnh Phúc Kiến, Tổng thu ngân sách công ngoài thuế của tỉnh này đạt 44.31 tỷ nhân dân tệ trong quý đầu tiên, duy trì xu hướng tăng trưởng nhanh chóng. Trong đó, Thu nhập các khoản đặc biệt chủ yếu bao gồm Quỹ giáo dục và Quỹ xây dựng công trình cấp nước nông nghiệp, Phụ phí giáo dục và Phụ thu giáo dục địa phương trong Quý I/2022 là 15.64 tỷ Nhân dân tệ, tăng 54.2%. Thu nhập từ việc sử dụng tài nguyên (tài sản) nhà nước có trả tiền là 18.99 tỷ Nhân dân tệ, tăng 86,9%. Hai khoản thu nhập cộng lại chiếm gần 80% tổng thu nhập ngoài thuế của ngân sách công.
Trong các khoản Thu nhập ngoài thuế, nguồn thu từ các khoản đặc biệt có liên quan mật thiết đến phí chuyển nhượng đất, trong nửa đầu năm nay, với sự sụt giảm chung của phí chuyển nhượng đất tại các địa phương thì thu nhập các khoản đặc biệt cũng khó có thể tăng đáng kể do đó nhiều tỉnh cho rằng Thu từ việc sử dụng tài sản Nhà nước có trả tiền chính là lối thoát quan trọng để tăng trưởng thu ngoài thuế.
Lấy tỉnh An Huy làm ví dụ, thu nhập các khoản đặc biệt tăng 6.7% so với cùng kỳ năm 2021, và thu nhập từ sử dụng tài nguyên (tài sản) thuộc sở hữu nhà nước tăng 65% so với cùng kỳ năm trước, đạt 39.2 tỷ Nhân dân tệ, chiếm hơn 50% trong số 78 tỷ nhân dân tệ thu nhập ngoài thuế và hoàn thành 91.8% ngân sách được giao từ đầu năm.
Feng Qiaobin Phó tổng thư ký Hiệp hội Tài chính và Kinh tế Trung Quốc nói rằng: “Thu nhập ngoài thuế chủ yếu đóng vai trò phụ trợ, và tỷ trọng thu nhập ngoài thuế hiện đang tăng lên, nhưng đó chỉ là biện pháp tạm thời cho nguồn thu tài khóa của địa phương trước áp lực suy thoái kinh tế hiện nay. Các chính phủ thường quan tâm đến môi trường kinh doanh và nguồn thu nhập ngoài thuế nên tập trung vào Thu nhập từ các khoản đặc biệt và Tiền thu được từ việc xử lý tài sản thuộc sở hữu nhà nước, thay vì thu phí và phạt bừa bãi đối với các doanh nghiệp. Và việc xử lý tài sản thuộc sở hữu Nhà nước cũng là một cách để cố gắng vượt qua những khó khăn khi đối mặt với nhiều áp lực tài chính. Ông cũng từng lo lắng rằng tỷ trọng thu ngoài thuế quá cao, chủ yếu là do nguồn thu phi thuế tăng lên là do tăng phí hành chính đối với doanh nghiệp và công chúng, điều này sẽ làm tăng gánh nặng cho xã hội. Từ quan điểm tài khóa bền vững, tỷ trọng Thu từ thuế cao cũng đồng nghĩa với khả năng cân đối ngân sách thuận lợi và ổn định hơn.
Để tìm hiểu thêm loạt bài về khủng hoảng ngân sách tài khóa Trung Quốc: Ngân sách địa phương Trung Quốc khốn đốn, phải lùng thu phạt bán cần tây hỏng và nâng khống giá khoai tây?
Tác giả: Trịnh Tiến Đạt
Bài viết này tham khảo, dịch và sử dụng các nguồn từ:
http://www.eeo.com.cn/2022/0813/548514.shtml;
https://www.vietnamplus.vn/trung-quoc-that-thu-ngan-sach-gan-900-ty-usd-do-dai-dich/793400.vnp
